Tasarım Etiği Tasarımcılar Uygulamalarını Zaman İçinde Nasıl Geliştirdiler

Tasarım Etiğine

II. Tasarım Etiği

III. Tasarım Etiğinin Temel İlkeleri

IV. Tasarım Etiğine Yönelik Zorluklar

V. Tasarım Etiğini Geliştirmede Tasarımcıların Görevi

VI. Tasarım Etiğine İlişkin Olay Emek harcamaları

VII. Tasarım Etiğine İlişkin Kaynaklar

VIII.

Sıkça Sorulan Sorular

X. Harekete Geçme Çağrısı

Antet	Yanıt
Tasarım Etiği	Tasarım dönemini yönlendiren ahlaki ilkeler
Ahlaki İfade	Ahlaki mesajları iletmek için tasarımın kullanması
Tasarım Zamanı	Tasarım etiğinin vakit içerisindeki evrimi
Tasarımın Evrimi	Tasarım etiğinin tasarımın evrimini etkileme biçimleri
Tasarımda Ahlaki	Ahlaki ilkeleri tasarıma dahil etmenin zorlukları ve fırsatları

II. Tasarım Etiği

Tasarım etiğinin zamanı uzun ve karmaşıktır, sadece genel hatlarıyla üç ana döneme ayrılabilir:

1. Antik dünyadan Rönesans’a kadar olan çağıl öncesi devre,

2. Aydınlanma Çağı’ndan günümüze kadar olan çağıl devre,

3. Postmodern devre, 20. yüzyılın sonlarından günümüze kadar olan devre.

Bu dönemlerin her birinde tasavvur etiği, son zamanların politik, sosyal ve ekonomik bağlamı da dahil olmak suretiyle muhtelif faktörler tarafınca şekillendirilmiştir.

Çağıl öncesi dönemde, tasavvur etiği büyük seviyede dini ilkelere dayanıyordu. Tasarımcıların hem güzel bununla beraber etik açıdan yüceltici işler yaratmaları bekleniyordu.

Çağıl dönemde tasavvur etiği daha seküler bir karakter kazanmaya başladı. Tasarımcıların çalışmalarının toplumsal ve çevresel tesirini giderek daha çok dikkate almaları bekleniyordu.

Postmodern dönemde, tasavvur etiği giderek daha kompleks ve tartışmalı hale geldi. Artık bütün tasarımcıların üstünde anlaştığı tek bir ahlaki ilkeler kümesi yok. Bunun yerine, tasarımcılar kendi çalışmalarının bağlamında neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair kendi kararlarını vermelidir.

Zorluklara karşın, tasavvur etiği mühim bir emek verme alanı olmaya devam ediyor. Tasarımcıların çalışmalarının ahlaki etkilerini anlamaları ve camianın en iyi çıkarları doğrultusunda kararlar almaları esastır.

III. Tasarım Etiğinin Temel İlkeleri

Tasarım etiğinin temel ilkeleri şunlardır:

• İnsan onuruna hürmet. Tasarımcılar, ırk, etnik orijin, cinsiyet, cinsi yönelim, din yahut engellilik ayrım etmeksizin bütün insanların onuruna hürmet göstermelidir. Bu, bütün insanların erişebileceği ve hiç bir gruba karşı ayrımcılık yapmayan ürün ve hizmetler tasarlamak demektir.
• Dürüstlük ve şeffaflık. Tasarımcılar, işleri ile alakalı dürüst ve saydam olmalı ve kullanıcıları ürün yahut hizmetlerinin amacı yahut işlevi hikayesinde yanıltmamalıdır.
• Tasarımın sonuçlarının sorumluluğu. Tasarımcılar tasarımlarının neticelerinden görevli olmalı ve çalışmalarının camianın tüm bunlar üstündeki potansiyel tesirini göz önünde bulundurmalıdır.
• Hesap verebilirlik. Tasarımcılar faaliyetlerinden görevli olmalı ve tasarımlarının neticelerinden görevli olmaya hevesli olmalıdırlar.

IV. Tasarım Etiği

Tasarım etiğinin zamanı uzun ve karmaşıktır, sadece genel hatlarıyla üç ana döneme ayrılabilir:

• Çağıl Öncesi Devre (insanlık tarihinin başlangıcından 18. yüzyıla kadar) tasavvur etiğinin büyük seviyede dini ve felsefi ilkelere dayandığı bir dönemdi.
• Çağıl Devre (18. yüzyıldan günümüze) tasavvur etiğinin giderek ilmi ve teknolojik gelişmelerden etkilendiği bir dönemdi.
• Postmodern Devre (20. yüzyılın sonlarından günümüze) tasavvur etiğinin giderek daha çok toplumsal ve kültürel faktörler tarafınca şekillendirildiği bir zamandır.

Bu dönemlerin her biri tasarımcılar için ahlaki anlatım açısından kendine has zorluklar ve fırsatlar görmüş oldu. Çağıl Öncesi Devre’de tasarımcılar, dini ve felsefi ilkelerle ahenkli, güzel ve işlevsel nesneler yaratma zorluğuyla karşı karşıyaydı. Çağıl Devre’de tasarımcılar, tasarımlarının potansiyel toplumsal ve çevresel tesirini de hesaba katarken, hem işlevsel bununla beraber güzel duyu açıdan hoş nesneler yaratma zorluğuyla karşı karşıyaydı. Postmodern Devre’de tasarımcılar, çalışmalarının ahlaki etkilerinin bilincinde olarak, hem anlamlı bununla beraber modern dünyayla alakalı nesneler yaratma zorluğuyla karşı karşıyaydı.

Tasarım etiğinin zamanı devamlı gelişen bir tarihtir ve tasarımcıların ahlaki anlatım açısından karşılaştıkları zorlukların ve fırsatların gelecek yıllarda da değişmeye devam etmesi muhtemeldir.

V. Tasarım Etiğini Geliştirmede Tasarımcıların Görevi

Tasarımcıların tasavvur etiğini teşvik etmede oynayacakları benzersiz bir rol vardır. Her gün kullandığımız ürünleri ve hizmetleri yaratanlar onlardır ve topluluk üstünde pozitif yönde yahut negatif tesiri olan seçimler yapma gücüne sahiptirler. Tasarımcılar, çalışmalarının ahlaki etkilerinin bilincinde olarak ve ahlaki bir halde tasavvur yapmak için bilgili kararlar alarak daha adil ve sürdürülebilir bir dünya yaratmaya destek olabilirler.

Tasarımcıların tasavvur etiğini teşvik etmesinin birçok yolu vardır. Bunlardan en mühimleri şunlardır:

• Çalışmalarının ahlaki etkilerinin bilincinde olmak. Tasarımcılar, çalışmalarının insanoğlu, etraf ve camianın tüm bunlar üstünde yaratabileceği potansiyel etkinin bilincinde olmalıdır. Tasarımlarının iyi yahut fena amaçlar için iyi mi kullanılabileceğini düşünmeli ve pozitif yönde bir tesir yaratacak seçimler yapmalıdır.
• Ahlaki bir halde tasarlamak için bilgili kararlar almak. Tasarımcıların ahlaki bir halde tasarlamak için bilgili kararlar almaları icap eder. Bu, düşünce aşamasından üretime kadar tasavvur periyodunun her aşamasında çalışmalarının ahlaki etkilerini göz önünde bulundurmak demektir. Ek olarak ahlaki olmayan uygulamalara karşı konuşmaya ve ahlaki tasarımı savunmaya hevesli olmak demektir.
• Başkalarını tasavvur etiği hikayesinde eğitmek. Tasarımcıların başkalarını tasavvur etiği hikayesinde eğitme sorumluluğu vardır. Bunu, emekleri vesilesiyle, konferanslarda ve atölyelerde konuşarak ve makalelerde ve kitaplarda tasavvur etiği ile alakalı yazarak yapabilirler.
• Tasarım etiğini teşvik etmek için beraber çalışmak. Tasarımcıların tasavvur etiğini teşvik etmek için beraber emekleri icap eder. Bunu tasavvur organizasyonlarına katılarak, konferanslara ve atölyelere katılarak ve ahlaki tasarımı teşvik eden projelerde iş donanması yaparak yapabilirler.

Tasarımcılar, çalışmalarının ahlaki etkilerinin bilincinde olarak ve ahlaki bir halde tasavvur yapma yönünde bilgili kararlar alarak daha adil ve sürdürülebilir bir dünya yaratmaya destek olabilirler.

VI. Tasarım Etiğine İlişkin Olay Emek harcamaları

Tasarımcıların karşılaşmış olduğu ahlaki zorlukları imlemek için kullanılabilecek birçok değişik olay emek vermesi vardır. En malum örneklerden bazıları şunlardır:

• Volkswagen emisyon skandalı
• Cambridge Analytica veri skandalı
• Equifax veri ihlali
• Feysbuk gizlilik skandalı

Bu vakaların her birinde, tasarımcılar milyonlarca insanoğlunun yaşamı üstünde mühim bir tesir yaratma potansiyeline haiz ahlaki ikilemlerle yüz yüze kaldılar. Birtakım olaylarda, tasarımcılar sonucunda kullanıcılar için zararı dokunan olan kararlar aldılar, öteki olaylarda ise tasarımcılar hem ahlaki bununla beraber müessir ürün ve hizmetler tasarlamanın yollarını bulabildiler.

Bu olay emekleri, tasarımcıların kendi çalışmalarında karşılaşabilecekleri ahlaki zorlukları anlamalarına destek olabileceği benzer biçimde, ahlaki ve görevli ürün ve hizmetler tasarlamak için esin da sağlayabilir.

VII. Tasarım Etiğine İlişkin Kaynaklar

Tasarım etiği hikayesinde yararlı bulabileceğiniz birtakım kaynaklar şunlardır:

Bu makalede, tasarımda ahlaki ifadenin evrimini inceledik. Tasarımcıların çalışmalarını, sivil haklar mücadelesinden iklim değişikliğine karşı mücadeleye kadar oldukça muhtelif sosyal ve politik sorunları ele almak için iyi mi kullandıklarını gördük. Ek olarak, tasavvur etiği teriminin zamanla, bireysel sorumluluğa odaklanmaktan, tasarımın daha geniş sosyal ve çevresel etkilerini hesaba katan daha sistemsel bir yaklaşıma iyi mi evrildiğini gördük.

Tasarımcıların bugün yüz yüze olduğu zorluklar kompleks ve göz korkutucudur, sadece tasarımın dünya üstünde pozitif yönde bir tesir yaratma potansiyeli de büyüktür. Tasarımcılar, çalışmalarının ahlaki etkilerini keşfetmeye devam ederek daha adil ve sürdürülebilir bir dünya yaratmada dirimsel bir rol oynayabilirler.

Sorular ve Cevapları

S: Tasarım etiği nelerdir?

A: Tasarım etiği, tasavvur dönemini yönlendiren etik ve ahlaki ilkelerin incelenmesidir. Tasarımcıların görevli, adil ve dürüst kararlar alabilme yollarıyla ilgilenir.

S: Tasarım etiğinin temel ilkeleri nedir?

A: Tasarım etiğinin temel ilkeleri şunlardır:

• İnsan onuruna hürmet
• Dürüstlük ve şeffaflık
• Çevreye karşı repertuvar
• Kullanıcılara karşı hesap verebilirlik

S: Tasarım etiğinin karşılaşmış olduğu zorluklar nedir?

Tasarım etiğinin karşılaşmış olduğu zorluklardan bazıları şunlardır:

• Ahlaki olmasa bile karlı mamüller yaratma baskısı
• Tasarımcılar içinde tasavvur etiği hikayesinde farkındalık eksikliği
• Tasarımda ahlaki konuların karmaşıklığı

S: Tasarım etiğinin geliştirilmesinde tasarımcıların görevi nelerdir?

Tasarımcıların tasavvur etiğini şöyle teşvik etme sorumluluğu vardır:

• Çalışmalarının ahlaki sonuçlarının bilincinde olmak
• Tasarım sürecinde ahlaki kararlar almak
• Ahlaki olmayan tasavvur uygulamalarına karşı konuşmak

S: Tasarım etiği hikayesinde hangi kaynaklara ulaşabilirim?

Tasarım etiğine ait birtakım kaynaklar şunlardır:

• Carnegie Mellon Üniversitesi Tasarım Etiği Merkezi
• Austin Teksas Üniversitesi Tasarım Etiği Merkezi
• Bilgisayar Makineleri Derneği Ahlaki ve Mesleki Alışkanlık Kuralları

Sorular ve Cevapları

S1: Tasarım etiği nelerdir?

A1: Tasarım etiği, tasarımın etik ve ahlaki çıkarımlarının incelenmesidir. Tasarımın pozitif yönde sosyal değişimi teşvik etmek ve zarar vermekten kaçınmak için iyi mi kullanılabileceğiyle ilgilenir.

S2: Tasarım etiğinin temel ilkeleri nedir?

A2: Tasarım etiğinin temel ilkeleri şunlardır:

• İnsan onuruna hürmet
• Şeffaflık ve hesap verebilirlik
• Sürdürülebilirlik

S3: Tasarım etiğinin zorlukları nedir?

A3: Tasarım etiğinin zorlukları şunlardır:

• Tasarımın ticarileştirilmesi
• Tasarımcılar için evrensel bir ahlaki kuralının olmaması
• Teknolojik değişimin süratli temposu